Pomaklar, Balkanlar'da, Bulgaristan, Batı Trakya ve Doğu Makedonya'da yaşayan, Bulgarca'ya yakın bir dil konuşan ve bir halktır.

Pomaklar, Anadolu’dan gelen Müslüman Türkler'in atlarına bakan "Voynuk" örgütünün, diğer Bulgarlar yanındaki ana unsuru olmuşlardır.

Bu açıdan ve kısaca, Osmanlı'nın seyisleridirler. Hristiyan Slavlar Müslümanlarına Osmanlı İmparatorluğu ordularına hizmet anlamında yardım ettikleri için yardımcı anlamına gelen “pomagaç” adını vermişler ve bu zamanla Pomak şeklini almıştır.

Ancak bu sözcük Osmanlı müelliflerinin eserlerinde geçmediği gibi, Pomak adına da hiçbir yerde rastlanmamaktadır.

Çünkü, Pomak diye bir etnik unsur bulunmamaktadır.

Pomaklar, asl'olarak Bulgarların içinden bir gruptur.

Kendilerine Bulgar denmeyince, "Pomak" sıfatları isimleri yerine geçmiş, bu, zamanla da isimleri olmuştur.

Tabir Türkçe eserlerde ancak 1877-1878 Türk-Rus Harbi'nden sonra Balkanlar’dan gelen muhaceretler dolayısıyla rastlanır.

Aşağıda, Pomakların etnik-genetik yapıları hakkında cetveller verilmektedir.

Bunun yanında, Pomaklar, Bulgaristan etnik haritalarında Lofça ve Rodop gibi tamamıyla Trak bölgelerinde görülmektedirler.

Pomaklar Osmanlı Devleti'ne hizmet etmiştir.

1877-1878 Osmanlı-Rus savaşının elim neticeleri Rodopların Rus ordusu ve Bulgar komitacıların istila tehlikesine kaldığı vakit, Rodop Türkleriyle Pomaklar yine birlik ve beraberlik içinde düşmanlarını bu bölgeye sokmamışlardır.

3 Mart [[1878]'de imzalanan Ayastefanos andlaşması hükümlerine itiraz etmişler ve oturdukları bölgede “Timraska Republika” kurmuşlardır.

Bulgar-Rus kuvvetleri muahede şartlarını yerine getirmek için, Pomaklara saldırdılar.

Pomaklar ve Rodop Türkler’i, aylarca mukavemet edip memleketlerine düşmanı sokmadılar.

1878 Haziran ayından itibaren büyük Avrupa devletlerinin ve Osmanlı Devleti’nin mümessilleri Berlin’de barış müzakerelerine başladıkları vakit, Rodoplar’da savaş devam ediyordu.

Bu çetin mücadele Berlin’de toplanan kongre üzerinde etkili oldu ve çeşitli milletlerin temsilcilerinden oluşan bir heyet, Rodoplar’a gönderildi.

Neticede Pomaklar arzularına kavuştular.

Berlin Kongresi kararları gereğince müstakil bir "Rodop Timras Cumhuriyeti" kuruldu ve Pomaklar’ın vatanı düşman istilasından kurtuldu.

"Pomak/Pomaklar" adını, yazılı tarihte ilk olarak kullananlar, Ami Boue (1838) ve Gersin K. Jiricek (1891)’tir.

Bölgede, “Timras Cumhuriyeti” veya “Pomak Timras Cumhuriyeti” diye bir oluşumun varlığı, sadece Bulgar kaynaklarında zikredilmektedir.

Osmanlı ve diğer kaynaklara göre; bölgede yaşayan tüm Müslüman unsurlar tarafından 16 Mayıs 1878’de “etnik” niteliği ön plana çıkarılmayan bir “hükümet-i muvakkate” kurulmuştur.

Hükümet, Sultanyeri kazasının Karatarla köyünde (Rodoplu 30 milletvekilinin ve yaklaşık 100 nahiye müdürünün de onayını alan) Ahmet Timirski (Timişli), Abdullah Efendi ve Kara Yusuf Çavuş tarafından ortaya konmuştur. Hükümetin kurucuları, aynı tarihte “Paris Andlaşması”nı imzalamış olan devletlerin İstanbul elçilerine, “hükümet-i muvakkate” mührünü taşıyan bir “muhtıra” vermişler ve bu muhtırada kendilerini “hükümet-i muvakkate” kurmaya iten “nedenler”i ve “talepler”ini ortaya koymuşlardır.

“Muhtıra”nın bu açıdan en önemli cümlaları şöyledir :

“…Silaha sarılmaktan maksadımız, kendi mal, can ve ırzımızı korumaktan ibarettir…Ayastefanos andlaşmasının yerine bir yenisi konmalıdır. Bulgarların irtikap ettikleri cinayetler, tarif olunamayacak kadar büyüktür

Bölgemizin ahalisi kamilen Türk ve müslüman olduktan başka buraya, aramıza, yüzbin müslüman göçmen de sığınmış bulunmaktadır…

Ayastefanos andlaşmasından sonra Ruslar ve Bulgarlar memleketimizi istila ettiler.

Biz ise hükümetsiz kaldık…

Ruslar ve Bulgarlar, girdikleri yerlerde, sayısız mezalim ve ağza alınmayacak cinayetler işlediler.

Mütecavizleri, geri atmak için silaha sarıldık.

Eğer biz, muvakkat bir hükümet kurmamış ve bir zabıta heyeti düzenlememiş olsaydık, memleketimizde karışıklıklar çıkabilirdi…

Meriç’in Güney-Batı tarafındaki topraklardan yeni Bulgaristan’a bir karış yer vermemenizi istirham ederiz.

Çünkü idaremiz altında bulunan dört milyon müslüman, işitilmemiş cinayetlerle ismini kirletmiş olan ve her vakit düşmanımız bulunan bir hükümete boyun eğmektense yok olmayı tercih ederler.”

Dilleri

Pomaklar’ın konuştukları dil bir Güney Rusça'nın ağızlarından biri olarak kabul edilmektedir.

Her ne kadar bilimsel amaçla değil de politik amaçlarla pomakların dili Bulgarca'nın bir ağzı ya da Antik Yunanca orijinli kabul edilse de Pomak Dili üzerine yeterince yapılmış bir araştırma yoktur.

Ancak eldeki araştırmalar dilbilgisel ve tümcebilgisel anlamda Slav Dili olduğunu göstermektedir.

Bir dil ne kadar yabancı dilde sözcük olursa olsun o sözcükler o dilin dilbilgisel kurallarına göre muamele görürler mesela çanta (ki bu sözcük Türkçe'de Bulgarca'da ve Pomakça'da kullanılır.) sözcükğünün çoğulu Türkçe'de ve Türki Dillerde çantalar şeklinde olurken Slav Dilleri'nde çanti şeklinde olmaktadır.

Bir dilin herhangi bir aileye ait olmasında etkili olan faktör sözcüklerin orijini değil dilbigisel, biçimsel kurallardır.

Pomakça'da harf yapısı aynı Bulgarca'da olduğu gibidir. Kiril Alfabesi ile yazımı daha kolaydır. ya-ts-ch gibi seslerin karşılıkları genellikle Latince tek sözcük ile ifade edilemez.